Kieswijzer voor voedselbosproducten

‘Van het bos, voor het bos’ zeggen we, maar dan moeten we wel genoeg aan die bosproducten verdienen om ook daadwerkelijk weer geld in het bos te kunnen investeren. Gelukkig zijn die investeringen vaak al voor de winst uitgegaan, waardoor bosboeren al aan een product verdiend hebben voordat het in ons aanbod verschijnt. Een team getalenteerde studenten zocht uit wat we kunnen doen om zelf ook meer omzet te draaien, zodat we hen kunnen garanderen dat we er elk jaar weer zijn.

voorspelbare partner
Vooral in afgelegen gebieden is het voor bosleveranciers heel belangrijk dat we een voorspelbare partner zijn, die elk jaar hun producten komt kopen, tegen bekende voorwaarden, voor een eerlijke prijs. Voor mensen zonder spaarrekening is het bovendien heel belangrijk dat we dat doen op een moment dat zij dat geld het hardst nodig hebben. Bijvoorbeeld in de maanden voor de oogst, op het moment dat er nieuwe schooluniformen gekocht moeten worden.
In het noorden van Zambia is dat meestal ook het seizoen van veel eetbare paddestoelen. Denk aan de russula‘s, de enorme parasolzwammen op de termietenheuvels en natuurlijk de mooie cantharellen. Na goed drogen zijn ze allemaal heel lang houdbaar. Omdat ze ongelovelijk gezond zijn, vragen de pluksters genoeg voor hun eigen huishouden te bewaren om tenminste twee jaar vooruit te kunnen en genoeg in het bos achter te laten om weer goed te kunnen regeneren. We proberen ze een prijs te betalen die ook die voorraden dekt. Om te controleren of dat werkt, werken we met stichting Kambisa! bovendien aan een bosmonitoringssysteem waarmee bosboeren zelf in kaart kunnen brengen hoe hun bos ervoor staat, en wat duurzaam bosbeheer hen oplevert.

paddestoelen zoeken, mrs Chomba & banaMutale. Foto: Roeli Andrea 2024
Mrs Chomba, banaMutale & Lubuto zoeken paddenstoelen. Foto: Roeli Andrea 2024

draagbare kosten
Om dit soort dingen te kunnen doen, maken wij zelf ook kosten. We betalen bijvoorbeeld voor het beheer van het een stuk bos waar we zelf experimenten kunnen doen (de Minamba Research Farm), we doen onderzoek, we begeleiden studenten, we schrijven dit soort stukjes en we reizen op en neer. Om de Zambiaanse boeren daarnaast een nieuwe markt te bieden, moeten we hun producten laten testen, vergunnen en verpakken, en op de markt zien te krijgen. Dat is heel veel werk, dat niet allemaal in Zambia gedaan kan worden. En werken vanuit Nederland maakt alle kosten hoog.

Om de betrouwbare partner te zijn die we willen zijn, moeten we groeien. We wisten dat iets opgeschaald moest worden, maar we wisten niet goed wat. Veel klanten zijn gek op de pure Zambiaanse boshoning, maar die is zwaar (: veel CO2, duur transport) en vergt veel Europees papierwerk. De paddenstoelen wegen bijna niets, bieden unieke voedingsstoffen, hebben veel ecologische voordelen en komen vooral vrouweninkomens ten goede, maar blijken voor veel klanten nog een beetje eng. En we wilden toch ook Nederlanders leren hoe ze hun eigen bomen konden gebruiken? Waarom dan niet wilg en den? Workshops, tuinontwerpen, adoptiebomen – zoveel kan, maar kan het wel allemaal?

keuzemodel
Gelukkig draaien de studenten van de TU Delft, de Rijksuniversiteit Leiden en de Erasmus Universiteit in Rotterdam hun hand niet om voor zulke vragen. Tijdens de interdisciplinaire duurzaamheidschallenge van hun opleiding bogen Polina, Frederik, Shaneeva, SaeHa en Linde zich samen over de vraag hoe Mobile Orchards meer inkomen kon verzamelen, zonder haar idealen te hoeven verkwanselen. In de onderstaande video zie je hoe ze zich voorstelden aan het begin van het traject, en wat ze toen verwachtten te gaan doen.

Een bescheiden survey bevestigde hun vermoeden: net als zijzelf (en wij natuurlijk!) vonden de meeste respondenten dat onze producten uniek waren, maar dat wilde nog niet zeggen dat ze ze ook zouden kopen. Net als bij onze bestaande klanten waren vooral de boshoning en ons gedroogde bio-fruit populair, maar anders dan onze bestaande klanten hadden veel respondenten ook een voorkeur voor de kettingen en armbanden van takkenhout, en waren ze ook best geinteresseerd in de bonsaisetjes. Blijkbaar missen we een groep potentiele klanten die eigenlijk best iets van ons zouden willen kopen!

Diagram met antwoorden op het Formulier. Titel van de vraag: How unique do you feel the products of Mobile Orchards are on the market?. Aantal antwoorden: 13 antwoorden.

Uiteindelijk besloot het vijftal zich te focussen op een systematische methode om potentiele voedselbosproducten niet alleen op economische waarde te beoordelen, maar ook op ecologische en sociale, en op schaalbaarheid en gebruikersgemak. Ze ontwierpen een vragenlijst met verschillende indicatoren op die vijf verschillende waardes, die zo gewogen werden dat je van elk product in een webdiagram gelijk kan zien hoe goed (of slecht) het op verschillende aspecten scoort. Zo bleek onze geliefde honing heel goed voor het milieu en de mensen daar, maar lastig schaalbaar en weinig rendabel.

Webdiagram Zambiaanse boshoning: hoge scores op milieu, laag op winstgevendheid en schaalbaarheid

Met die informatie kunnen je besluiten het product aan te passen, het misschien toch op de plank te laten liggen, of er juist flink op in te zetten. Door de paddestoelen ook in papieren navullingen aan te bieden, drukken we bijvoorbeeld de prijs, die voor sommige klanten een drempel kan zijn.

help raten!
De studenten hadden nog veel meer lessen, maar die houden we nog even geheim. Tipje van de sluier: we gaan jullie meer vertellen over het bijzondere verhaal achter de producten, en hopelijk ook abonnementen aanbieden – op producten, maar misschien ook wel op workshops en verhalen. De komende tijd zijn we eerst even flink bezig alle producten op hun lijst te laten scoren. Wil je daarmee helpen? Stuur een mailtje naar klaartje@mobileorchards.com. Voor nu, hele fijne zomer en graag tot in september!

Zambiaanse onderzoeksboerderij zoekt vrijwilligers, studenten en mobieltjes

surveying the land at the research farm, Zambia 2022. copyright Klaartje Jaspers

Eind januari is het zover: samen met een paar studenten, vertrekt Mobile Orchards naar Zambia om daar te gaan werken aan een bosboerderij waar we gaan onderzoeken hoe je het bos, haar gebruikers en de lokale voedselvoorziening kan beschermen. Wie mee of wil bijdragen, kan contact opnemen met klaartje@mobileorchards.com

Het stuk land waarop we aan de slag gaan, ligt in de buurt van dorpen die snel uitbreiden. Het maakt deel uit van het zogenaamde ‘miombo’- bos dat een groot deel van centraal en zuidelijk Afrika domineert. Een deel ervan is eerder gekapt en afgebrand voor landbouw, en verlaten nadat de grond zodanig verarmd was dat de gebruiker naar het volgende stuk land vertrok. Voor veel boeren werkt dat systeem nog wel, maar naarmate de bevolkingsdruk toeneemt, heeft het bos daar steeds meer van te lijden. 

Onderzoeksboerderij
Om te voorkomen dat het resterende miombo-bos verder verdwijnt, willen we onderzoek doen naar vormen van boslandbouw die voldoende mensenvoedsel opbrengen en tegelijk de bestaande biodiversiteit beschermen. Niet door het land kaal te kappen en er nieuwe rijen bomen en gewassen neer te zetten, maar door gebruik te maken van wat er al is. 

Begin 2023 vertrekken we naar Zambia om te kijken wat het land nou precies te bieden heeft. We tellen bomen, zetten een huisje neer voor de nieuwe beheerder, en geven lokale medewerkers een telefoon waarmee ze het bestaande bos en de nieuwe gewassen de komende jaren kunnen monitoren en registreren. 

Door de grond te verrijken met mulch van afgevallen bladeren en de stikstofbinding van gewassen als meerjarige vlinderbloemigen als duivenerwtjes, moet de opbouw van een vruchtbare bodem versneld worden. Nieuwe gewassen worden geplant langs greppels die het regenwater vast houden. 

Daarnaast gaan we kijken of we op het hoogste punt van het land een bassin of vijver kunnen aanleggen waarmee jonge planten ook in het droge seizoen bewaterd kunnen worden. Die wateropvang kan gevuld worden met het hemelwater van een doorzichtig dak waaronder bosproducten als fruit en paddenstoelen gedroogd kunnen worden. 

Lokale kennis

De kennis die nodig is om in kaart te brengen welke bomen, planten en paddenstoelen het land nu al te bieden heeft, moet van lokale bosgebruikers komen. Zij weten niet alleen wat wat is, maar ook wat je daarmee kan doen. Samen met hen hoopt de onderzoeksboerderij een bosregister aan te leggen. Alle grote en waardevolle bomen worden van een label met nummer voorzien, gemonitord en geregistreerd. Met hulp van vrijwilligers en studenten worden zeldzame, bedreigde of anderszins waardevolle soorten in kaart gebracht.

Daarnaast gebruikt de onderzoeksboerderij dezelfde methodes die voedselbosbouwers in Nederland ook gebruiken: we maken er elk jaar een inschatting van de biodiversiteit in de kruidlaag, de CO2-opslag in de bomen, de samenstelling van de grond en de activiteit van de bodembeestjes. Door die kennis te combineren met de oogst die het land de komende jaren oplevert, testen we hoe je kan verdienen aan een miombo-bos dat je niet omkapt, maar laat staan. Die kennis wordt vervolgens gedeeld met lokale boeren die minder mogelijkheden hebben met hun land en tijd te experimenteren. 

Cash-crops

De eerste ‘cash-crops’ die we willen uitproberen zijn doorlevende groenten als snijbiet, boomkool en duivenerwten. Daarnaast gaan we kijken wat het potentieel van bestaande bosproducten als honing, paddestoelen en rupsen is, en planten we bomen en kruiden die zowel op korte als op lange termijn een goede oogst zouden kunnen opleveren. Denk daarbij aan verschillende soorten bananen, maar ook aan fruitbomen en bijzondere inheemse houtsoorten.

Wil je helpen met het opzetten van de Zambiaanse bosboerderij? Dat kan! Wie tussen 25 januari en 12 februari (of langer) tijd heeft, kan zich aansluiten als vrijwilliger of student. Voor bescheiden accommodatie in de buurt van de bosboerderij wordt gezorgd. Daarnaast kan je ook materieel bijdragen, bijvoorbeeld met het inleveren van nog werkende mobieltjes met GPS, camera en Google-sheets.  Woon je in Zambia? Dan zijn fietsen en gereedschap ook van harte welkom, net als overtollige bouwmaterialen zoals dakplaten, gaas en vijverplastic.

Wil je op een andere manier bijdragen of meer weten? Stuur een mailtje naar klaartje@mobileorchards.com